tekst: Hans Knot
Ik neem je mee naar de jaren zestig van de vorige eeuw om stil te staan bij het afscheid van een toen al decennia lang belangrijke presentator die ooit aan de wieg stond van een radioprogramma dat speciaal werd gemaakt voor zieken en gehandicapten. Reeds in 1945 was het programma al te horen via Radio Herrijzend Nederland en in 1946 werd het ingelijfd door de KRO met de initiator als presentator. Radioziekenbezoek de Zonnebloem met Alex van Wayenburg. Hij was van mening dat er binnen de Nederlandse samenleving veel meer aandacht diende te worden gegeven aan zieke en gehandicapten en niet alleen het programma werd tot dit doel gebruikt.
Op 17 januari 1949 werd de ‘Stichting De Zonnebloem’ opgericht en de luisteraars werden opgeroepen lokale intiatieven te ontplooien middels de doelstellingen van de Stichting. Als gevolg daarvan werden overal in Nederland plaatselijke comités opgericht, waarvan de deelnemers zich vooral gingen inzetten voor bezoeken aan zieken en gehandicapten en tevens andere activiteiten gingen verzorgen.
In 1964 werd besloten de Stichtingsvorm vaarwel te zeggen om de organisatie in verenigingsvorm voort te zetten waarbij gerekend kon worden op ondersteunende leden, die met een jaarlijkse bijdrage voor de nodige financiën zorgden. Het aantal leden, evenals het aantal vrijwilligers, nam toe, zodat steeds meer activiteiten konden worden georganiseerd.
Vermeld die te worden dat de Nationale Vereniging de Zonnebloem een enorm grote organisatie is met meer dan 40.000 vrijwilligers. Men heeft rond de 1200 plaatselijke comités die of op eigen initiatief werken of samenwerken met anderen. Ongelovelijk is het aantal bezoekjes dat jaarlijks afgelegd wordt bij mensen die gehandicapt zijn en moeilijk nog buiten huis kunnen komen: meer dan 1 miljoen bezoeken.
Terug naar Alex van Wayenburg en 1968 want op 1 juli van dat jaar verliet hij de KRO en dus ook de presentatie van zijn radioprogramma, om vervolgens op pensioen te gaan. Voor het programma ‘Radioziekenbezoek de Zonnebloem’ betekende dat destijds een gevoelige klap. Alex van Wayenburg was immers de Zonnebloem, die hij 23 jaar daarvoor op poten zette en waarop hij bijna een kwart eeuw zijn zeer persoonlijke stempel drukte.
Hij was zelf vaak in zijn leven ernstig ziek geweest en daarmee was hij de aangewezen persoon om een radioprogramma voor de zieken te maken. En daarbij had hij zich altijd laten leiden door de gedachte dat niet gezonde en/of gehandicapte medemens niet geïsoleerd mocht worden. Via zijn programma diende een gemeenschapsgevoel te worden bijgebracht aan de luisteraars.
Hij was het niets eens met de bezetter, zoals vele voormalige omroepmedewerkers, en staakte dus alle activiteiten voor de radio. Tijdens de de oorlog kwam hij in een minder prettige periode terecht, Zo viel hij van het dak van zijn woning en liep daarbij een schedelbasisfractuur op. Niet veel later na gedeeltelijke herstel kreeg hij een ernstige infectie dat bijna zijn dood betekende.
Jarenlang had hij tijd tot diepnadenken en besloot te komen tot het oprichten in 1945 van het Zonnebloem programma. Zoals gemeld niet via de KRO maar eerst via Radio Herrijzend Nederland. Samen met Wim Quint verzorgde hij via dit station, dat eerst in zuidelijk Nederland actief was, een half uur durend radioprogramma voor zieken en gehandicapten.
In 1946 functioneerden de omroepen van voor de Tweede Wereld Oorlog weer redelijk als voor die wrede tijd en ging het programma door via de uitzendingen van de KRO. In 1948 kreeg hij ondersteuning van Joke Eikhoudt, die zijn rechterhand werd tot en met zijn pensionering in 1968. Het Radioziekenbezoek was driemaal in de week (maandag van elf tot half twaalf, donderdag en vrijdag van elf tot twaalf uur) te beluisteren. In totaal zijn er inclusief de 107 uitzendingen voor Herrijzend Nederland bijna vijfduizend van dergelijke programma’s de ether ingegaan (luisterdichtheid tussen de kwart en een half miljoen).
De tweeduizendste uitzending, die in december 1959 plaats vond, werd gevierd met een klankbeeld over Hellen Keller, een Amerikaanse vrouw die ondanks haar blindheid, doofheid en spraakhandicap (doofblindheid) een voorvechster was van ‘eigen validiteit’ van de fysiek of geestelijk misdeelden, zoals het destijds werd geformuleerd. Allerlei acties werden er georganiseerd door de Zonnebloem, zoals gebedsacties, inzamelingen voor financiering van hoofdtelefoons, maar bovenal het leggen van contacten.
Een bepaald opzet van zijn programma heeft Van Wayenburg nooit nagestreefd. In een interview stelde hij destijds: “Het programma is met zijn tijd meegegroeid, en dat kan ook niet anders, omdat de actualiteit altijd in de Zonnebloem een woordje meesprak. Maar de Zonnebloem. heeft nooit zijn improviserende karakter verloren.
De mensen dienen niet te denken dat ik ooit met een netjes uitgetikte of geschreven tekst heb gewerkt. De Zonnebloem is altijd live uitgezonden behalve de speciale buitenopnamen dan. Vroeger waren die ook rechtstreeks, maar daar zijn we vanaf gestapt.”
Die programma's, die waren opgenomen in ziekenhuizen of sanatoria, duurden twee tot drie uur aan opnametijd en daarvan werd vervolgens een samenvatting van 20 minuten gemaakt. Van Wayenburg andermaal destijds: “Bandopnamen en montage zijn dan onontbeerlijk.” Gelukkig voor de Zonnebloem stopte Alex van Wayenburg op 1 juli 1968 alleen zijn radiowerk. Na zijn pensionering zou hij als hoofdbestuurslid nog veel werk voor de stichting verrichten. De leiding van de Zonnebloem kwam vervolgens in handen van de toen 26-jarige Wil van Neerven uit Stevensbeek in Noord-Brabant, die in mei 1967 als assistent van Van Wayenburg in dienst van de KRO was gekomen.
Alex van Wayenburg vond namelijk dat de jongeren wel eens zijn werk mochten gaan doen bij de Zonnebloem. ‘Ik heb er zelf ook altijd met enorm veel plezier aan gewerkt. Het heeft eigenlijk mijn hele leven gevuld. Elke uitzending was telkens weer nieuw, alsof het mjn eerste programma was. Er is er geen een, waarvan ik echt spijt heb gehad."
Nog tot en met 1977 bleef Alex van Wayenburg binnen het hoofdbestuur van de Vereniging Zonnebloem actief. Op 3 maart 1980 kwam hij in Baarn te overlijden en verloor Nederland een radiopionier van het eerste uur.
Bronvermelding: interview Van Wayenburg in de GPD kranten uit juni 1968
Archief: Freewave Nostalgie
Zestig Jaar KRO, uit de geschiedenis van een omroep, 1985.
Internetsite Stichting de Zonnebloem.
