Lieuwe van der Velde gaat ons informeren over de historie van een zender-ontvanger onder de noemer BC 611.
De eerste keer dat ik deze zender-ontvanger zag, was in de film ‘Saving private Ryan’. Het zal misschien wel een replica zijn geweest, maar het formaat trok mijn aandacht. In de tijd waarin de film zich afspeelt, dus 1943/44, waren de gebruikte zenderontvangers volgens mij vrij groot. Denk maar aan de beroemde 19-set of nog erger de Hallifax BC610. En dan valt een klein apparaat echt op. Een draagbare radiotelefoon voor korte afstanden.
De BC611 met antennedopje
De zend- en ontvangstfrequenties waren gelijk, dus je kon met het apparaat niet gelijktijdig mee zenden en ontvangen. Frequentiebereik is 3,5 tot 6 MHz, Het is een zend/ontvanger voor communicatie op korte afstand; het bereik is ongeveer 300 tot 1500 meter. Het AM zendvermogen is ongeveer 300 mW. Het bevat vijf batterijbuisjes: een 3S4, 1R5, 1T4, 1S5 en een 3S4. Deze zend/ontvanger is destijds ontwikkeld door een team van mensen werkzaam bij Galvin Corporation.
Het typeplaatje van Galvin
Later is deze onderneming overgenomen door Motorola. Het was de eerste draagbare zendontvanger.
Advertentie Motorola
Uiteraard had men bij het Amerikaanse leger wel belangstelling voor het apparaat en de set werd voor het eerst gebruikt bij de landingen in Italië.
Landingen in Italië
Ieder compagnie van de U.S. 29th Infantry Division had een flink aantal van deze apparaten, werkend op dezelfde frequentie. De Duitsers waren ook behoorlijk onder de indruk van deze apparatuur.
In Italië en op Sicilië hebben ze meerdere sets te pakken gekregen. Er zijn in de Tweede Wereldoorlog meer dan 130.000 exemplaren van gemaakt. Ze zijn nog steeds te vinden bij verzamelaars en zendamateurs.
De vijf buisjes
De BC611 of de SCR-536 was een zend/ontvanger die werkte met droge batterijen en was sterk gebouwd. Op de foto zien we het binnenwerk.
De BC 611 (foto: Science Museum Londen)
Dat sterk en degelijk bouwen was zeker noodzakelijk als je bedenkt onder welke omstandigheden waarin dit apparaat gebruikt werd. Toch ging er wel eens wat mis en dan had je het zeer uitgebreide werkplaatsboek nodig. Op de omslag van het boek staat het volgende:
Werkplaatsboek
Er waren dus twee types in gebruik destijds, die technisch precies hetzelfde waren. De BC 611 en de SCR 536; het werkplaatsboek is dus voor beiden bruikbaar. In onderstaande tekening is een soort blokschema te zien.
Het blokschema van de BC 611
De BC 611 had dus vijf buizen en geen aparte aan/uit schakelaar. Wanneer je de antenne uittrok ging het apparaat aan. Alles was gemonteerd in een redelijke waterdichte behuizing. Maar als het echt hard regende was het geen probleem want er werd een plastic hoes bijgeleverd.
De plastic hoes (leuke trucfoto)
Compleet met de batterijen woog het toestel 2,3 Kg. De zendtechniek was AM modulatie en het maximale zendvermogen was 300 milliwatt. Het bereik was dan ook niet groot uiteraard. Volgens het werkplaatsboek tussen de paar honderd meter tot 1,5 Km.
Dit was uiteraard sterk afhankelijk van de terreinomstandigheden. Dit kwam mede door de vrij korte antenne, die het rendement niet veel beter maakte.
Het apparaat heeft geen volumeregelaar. De enige knop is de zend/ontvang schakelaar, die ingedrukt diende te worden om te kunnen zenden. Inschakelen gebeurt dus door de antennedop te verwijderen en de 39 inch (bijna 1 meter) telescopische staafantenne uit te trekken. Deze antenne dop was bij de eerste types niet aanwezig en hierdoor raakte de antenne vaak beschadigd. Heel vaak brak de bovenkant af, die net boven de kast uitstak. Het werkt op een batterij van 1,5 V voor de gloeispanning (BA-37) en een 103 V voor de anodespanning. (BA-38).
De gebruikte batterijen
De batterij voor de anodespanning ging vrij lang mee. Maar de BA-37 voor de gloeistroom had het wat moeilijker. De batterij was bijna net zo lang, dan de behuizing. Maar je kon hiervoor ook een gewone ronde zaklantaarn batterij gebruiken. Of de BA-30 batterij voor zaklantaarns (Amerikaans type), die onderweg overal te vinden was.
Je had dan wel een lege huls van een geweer patroon nodig, bijvoorbeeld van de Springfield M1903. Dit was generaal Patton zijn favoriete geweer. Hij zei altijd over dit wapen: “Shoots like a cannon and kicks like a mule.”
De terugslag van de Springfield was dan ook legendarisch. Het maximale bereik was 5000 meter.
Met een gewone 1,5 V batterij kan het ook……
Bij continu gebruik kon het apparaat ongeveer 12 uur gebruikt worden. De stroomopname bedraagt tijdens ontvangen is ongeveer 250 mA gloeistroom en 11 mA anodestroom. Tijdens zenden is dat 304 mA gloeistroom en 35 mA anodestroom en is de middenfrequent versterker uitgeschakeld. In het blokschema is dit goed te zien. Het bovenste is in de stand ontvangen.
Het blokschema voor zenden en ontvangen
In de ontvangststand komt het signaal binnen op het rooster van buis VT 174.
Binnenkomst HF antenne signaal
De uitgang van deze buis is gekoppeld met de mixer/oscillator, buis VT 171.
Pierce kristaloscillator
Het resultaat is een uitgang frequentie van 455 KHz. Dit signaal komt vervolgens terecht in buis VT 173. Dit is de middenfrequent versterker.
Het middenfrequentie gedeelte
Na te zijn versterkt komt het signaal terecht bij buis VT 172.
Eerste lf gedeelte
Dit is de detector en de automatische volumeregeling, maar ook de eerste lf trap. Daarna wordt het nog weer versterkt door de VT 174.
Tweede lf gedeelte
Bij het zenden wordt het HF signaal opgewekt in buis VT 171. Dit is een zogenaamde Pierce oscillator. Deze oscillator leent zich heel goed voor gebruik van kristallen. Deze is trouwens genoemd naar de uitvinder, George W. Pierce (1872 – 1956) en lijkt veel op een Collpits oscillator. Vrijwel alle oscillators in digitale apparatuur zijn van het Pierce type. Het opvallende is het gering aantal componenten. In een digitale schakeling bestaat het slechts uit een inverter, twee condensators en een weerstand.
Een simpele Pierce oscillator
Het HF signaal wordt daarna gekoppeld naar het rooster van de VT 174. Deze buis wordt ook gebruikt voor de aansluiting van de microfoon. Het signaal wordt nogmaals versterkt door VT 173.
Uiteindelijk komt alles terecht bij buis VT 174. deze buis moduleert lf met hf. Uiteindelijk wordt dit signaal dan aangeboden aan de antenne. Buizen functie bij zenden: 3S4 (RF eindversterker), 1R5 (Xtal oscillator), 1T4 ( niet gebruikt), 1S5 (microfoon versterker) en 3S4 (modulator). Bij ontvangen: 3S4 ( RF versterker), 1R5 (mengtrap), 1T4 (M.F. versterker), 1S5 (detector, AVC en 1. LF trap) en 3S4 ( LF eindversterker).
Er staan 50 frequenties ter beschikking. Voor de ontvanger en zender zijn aparte kristallen nodig. Deze waren apart verpakt, tezamen met een tankspoel en stuurspoel. Apart aan dit apparaat was dat er de zogenaamde side/tone functie ingebouwd was. Tijdens het zenden kan de gebruiker dan zijn eigen stem horen. Dat was handig al er veel lawaai op de achtergrond aanwezig was. Na de Tweede Wereldoorlog bleven er in Europa veel achter.
De sets werden na die periode dan ook nog lange tijd gebruikt door politie en brandweer.
De BC 611 in gebruik bij de politie in 1948
Er bleven zelfs ongeopende verpakkingen over, zodat alles nieuw en compleet was. Onderstaande tekening laat de verpakking zien. Een complete in kist verpakte set bestond uit:
BX-48 box for spare crystal s and tubes (5-sets)
BX-49 box for spare crystal s and tubes (24-sets)
BG-162 bag for batterij (BA-37, BA-38)
CH-146 chest for equipment
CH-233 chest for spare tubes, crystal s, (400 i tems)
CS-144 parachute case
CS-156 canvas case
CH-312 case for IE-37 tuning unit
De BC 611
Voor het gebruik was geen speciale opleiding nodig. Wel voor het verwisselen van de kristallen, want daartoe was een aparte afregelset en wat ervaring nodig. Op onderstaande foto is de complete meetset te zien.
De complete meetapparatuur
Kristallen en spoelen
Het apparaat was eenvoudig om mee te werken, mede door het ontbreken van knoppen. De behuizing was gemaakt van metaal en de onderkant was voorzien van een scharnierend klepje. Hier kon je de batterijen wisselen en hier kon je ook het complete binnenwerk uit de behuizing halen.
De onderkant van de kast
De bodem van de SCR 536 F
Het laatste type, de SCR 536 F, had een compleet andere bodem. Hierin zat de mogelijkheid ingebouwd voor het gebruik van een losse microfoon en koptelefoon. Op die manier kon je dus een gewone koptelefoon opzetten onder je helm. Het voordeel was dat je dan minder achtergrondgeluid hoorde. Bij de SCR 536 type A waren zowel de microfoon en de luidspreker van het kristal type. Al snel werden beide vervangen door een dynamische microfoon en luidspreker.
In de praktijk bleek dat door de aanwezigheid van vocht het kristal snel defect raakte. Als de antennedop eraf geschroefd wordt en de telescoop antenne wordt uitgetrokken, gaat het apparaat automatisch aan. Wordt de antenne er weer ingeschoven, dan schakelt het apparaat weer uit. De zend-/ontvangschakelaar hoeft alleen maar worden ingedrukt. Het bereik varieert, afhankelijk van frequentie en omgeving van ca. 300 meter tot 2000 meter. Er waren een paar tekeningen gemaakt destijds, waarop je kon zien wat de juiste condities waren voor het zenden.
Dit was een goede zendpositie.
Dit waren geen goede posities.
De beste resultaten werden bereikt in de lagere frequentiegebieden. Het frequentiebereik loopt van 3500 tot 6000 kHz. Bij bijna alle types was het mogelijk om een richtantenne aan te sluiten.
De richtantenne in combinatie met de BC 611
Wanneer iemand gewond was of er waren andere problemen dan was het vaak nog wel mogelijk om de zendknop ingedrukt te houden. Het was dan handig om te weten in welke richting je diende te zoeken.
Via een speciaal kastje met een afstemcondensator kon de antenne worden aangepast aan de set. In de onderstaande tekening is het schema te zien van deze aanpassing.
De koppeleenheid voor de raamantenne
Op de onderstaande tekening is deze set te zien. De aansluiting van de antenne aan de BC611 gebeurde met een eenvoudig klemmetje. Dit was trouwens normaal een houder voor een glaszekering.
De speciale coupling kit
Op deze manier ontstond een zeer bruikbare peilontvanger. Uiteraard kon je na gebruik de antenne gemakkelijk weer opvouwen.
Het geheel kon je zo opvouwen
Voor de zekerheid werd er een plaatje bijgeleverd, hoe je diende te peilen.
Het peilen
Maar er was ook een iets uitgebreidere gebruiksaanwijzing beschikbaar.
Code berichten
Heel apart was, dat tijdens de landing in Normandië, maar ook daarna, er 450 Navajo indianen meegingen met het Amerikaanse leger. Deze indianen hoorden bij de afdeling communicatie; dit waren de zogenaamde code praters (code-talkers). Ze gebruikten hun taal om berichten door te geven. Het was voor de Duitsers natuurlijk simpel om de BC611 en andere zenders te ontvangen. Berichten coderen met een BC611 kon niet, dus deden de indianen de communicatie. In de onderstaande tabel is te zien welk woord ze gebruikten voor welke letter.
De Duitsers begrepen hier helemaal niets van, maar de Amerikanen zonder de tabel ook niet. De Duitse vijand heeft het nooit kunnen kraken, maar daar was de resterende tijd van de oorlog ook veel te kort voor. Rechts zijn de woorden te zien die normaal werden gebruikt; dus voor de komst van het NATO alfabet.
De codetabel van de Navajo (klik om te vergroten)
Transistors
In 1945 werd de BC611 opgevolgd door een versie met 13 mini buisjes. De vorm was iets anders, het ding leek wel wat op een banaan. Het was de AN/PRC-6.
De AN/PRC-6
De ontwikkeling van dit apparaat begon officieel in 1945. De Banana radio had ongeveer hetzelfde bereik. Het verschil met de BC611 was, dat hier FM modulatie werd gebruikt. Later in de oorlog met Korea bleef de kast hetzelfde, maar de techniek werd totaal anders. De buisjes werden vervangen door germanium transistors en de frequentie werd een stuk hoger (55 MHz).
De ontwikkeling is verder gegaan en heden ten dage is de apparatuur klein en betrouwbaar. Goede communicatie is en blijft noodzakelijk, zeker in het leger.
Lieuwe van der Velde
Met dank aan:
Science museum Londen
Imperial war museum Londen.
Hallo Hallo; blad van de Noorse historische radiovereniging.
Let's Go! The Story of the 29th Infantry Division
