tekst: André van Os
Er zijn in de loop der decennia merkwaardige omroepen opgericht, die net wel of net geen zendmachtiging wisten te bemachtigen. Denk aan de Veronica Omroep Organisatie (met moeite aspirant-omroep geworden om uit te groeien tot de grootste van Nederland) en Radio Noordzee (wel geprobeerd met een leuk mini-cooper promotieteam, maar niet gelukt). Of van recenter datum: Llink. Een fusie in 2005 van De Nieuwe Omroep van Aad van den Heuvel en Nutopia. De omroep had een primeur door in 2010 failliet te gaan.
Leidsch Dagblad, 7 februari 1969
Er zijn veel meer voorbeelden te geven, maar één van de opmerkelijkste en volkomen vergeten initiatieven was die van de omroep voor oud-Indië strijders: de Nationale Radio- en Televisiestichting (juist, NRT, niet te verwarren met de nu bestaande NTR). De aanzet is waarschijnlijk eind 1968 gegeven en kwam begin 1969 in het landelijke nieuws. Initiatiefnemers waren drie oud-lndlëstrijders uit Hoogerheide (Noord-Brabant, vlakbij Woensdrecht).
Het idee “heeft danig weerklank gevonden”, viel in februari 1969 te lezen in de regionale dagbladen waaronder het Nieuwsblad van het Noorden. “Vanuit het hele land hebben de laatste dagen talrijke adhesiebetuigingen de stichting in wording bereikt. Behalve de plaatselijke afdeling van de Vereniging van Oud-lndiëstrijders met haar zeventig leden hebben zich de afdelingen Groningen, Tilburg en Oosterhout en bloc aangesloten. Het veteranenlegioen heeft laten weten de aansluiting in studie te hebben.”
Binnen de kortste tijd was er een comité van aanbeveling gevormd voor de nieuwe omroep NRT bestaande uit een gepensioneerde brigadegeneraal van de mariniers op Oost-Java en een generaal-majoor van de Koninklijke Landmacht. Ook van “andere legerautoriteiten” zou spoedig een steuntoezegging komen. Twee juristen uit Breda en Leidschendam boden spontaan hun diensten aan als ‘adviseur’.
De heer Velterop
Grote man achter de oprichting van de NRT is een zekere heer M. Velterop, gepensioneerd ambtenaar van het ministerie van Defensie en voorzitter van de omroepstichting in spe. Hij spreekt van “een fantastisch resultaat. Het is enkel het resultaat van de persberichten, want we hebben verder nog niets gedaan. De telefoon heeft niet stilgestaan en ik schat dat we nu al zo'n vijfhonderd sympathisanten hebben".
Zijn comité tot oprichting van de omroepvereniging bestond verder uit drie oud-lndiëstrijders: A. Forman (oud-marinier), P. van Zundert (destijds bij de stoottroepen) en J. Ots (oud-infanterist). Zij moesten 15.000 leden bij elkaar krijgen om in aanmerking te
komen voor zendtijd. “Als de stichtingsakte is gepasseerd, worden alle afdelingen in Nederland van de vereniging van oud-lndiëstrijders daarvoor aangeschreven.”
Herman Wigbold
VARA
De directe aanleiding voor de oprichting van de NRT was een televisie-uitzending van VARA’s Achter Het Nieuws over de politionele acties in Nederlands-Indië / Indonesië eind jaren veertig. Het grootschalige militaire optreden van Nederland om de Indonesische nationalisten van onafhankelijkheid af te houden leidt tot een bloedige oorlog en oorlogsmisdaden bij beide strijdende partijen. Er wordt in die tijd uitgebreid over gedebatteerd, maar dat de VARA de term ‘oorlogsmisdaden’ (begaan door de Nederlanders) zomaar op televisie bezigt, lijkt de oud-strijders volstrekt in het verkeerde keelgat te schieten.
“We willen komen tot tv-uitzendingen met objectieve meningsuitingen en voorlichting”, verklaart de NRT in oprichting. Om er veelbetekenend aan toe te voegen: “Het is zeker niet onze bedoeling om ons tegen een Herman Wigbold (eindredacteur van VARA’s Achter Het Nieuws, red.) te keren. We vallen niemand persoonlijk aan, want daar staan we boven". Dat houdt zeker niet in dat er geen weerwoord zal worden gegeven tegen wat Velterop noemt ‘gezagsondermijnende laster’. “We willen alleen recht doen aan de vele slachtoffers en hun nabestaanden van de politiële acties in Indonesië”.
Oorlogsmisdaden
Over het gewraakte woord oorlogsmisdaden zegt Velterop in de krant: “Dat is helemaal niet waar. Natuurlijk, in elke oorlog gebeurt er iets wat fout is, maar een oorlog op zich is al fout. Gaat er dan een of andere militair amok maken dan wordt daar direct het hele leger mee vereenzelvigd. Daar willen we iets aan doen. Temeer omdat in Bussum (destijds plek van de tv-uitzendingen, red.) objectiviteit onmogelijk is en iedereen in een bepaalde hoek zit". Allemaal linkse propaganda, of ‘fake nieuws’ zouden we tegenwoordig zeggen.
Velterops kompaan, oud-marinier Forman, zegt dat hij “zelf bij een van de gebeurtenissen waarover werd gesproken, betrokken is geweest” en noemt die ‘zwaar overtrokken’. Het is duidelijk dat het debat over de politionele acties eind jaren zestig (twintig jaar na dato) in alle hevigheid wordt gevoerd, maar ook een open zenuw is in de Nederlandse samenleving en dan met name bij veel veteranen.
Omroepen
Een interessante vraag die de NRT mannen wordt gesteld is wat het comité wil doen als ze zendtijd krijgen en “de storm rond de kwestie Indonesië straks is geluwd?” Velterop zit daar niet over in: “Er zijn genoeg groepen, waaraan door de bestaande media
te weinig aandacht wordt besteed. Bijvoorbeeld gerepatrieerden en bejaarden. We kunnen die dan eens meer onder de aandacht brengen”. Daarmee was Velterop Jan Slagters Omroep MAX toch ver voor.
Al voor de bijna-oprichting speelt de vraag of de NRT wil samenwerken met bestaande omroepen, een kwestie die later ook weer sterk op de voorgrond komt en tot interne conflicten zal leiden. Voorzitter Velterop benadrukt met klem beslist niet in zee te willen gaan met een politieke groepering dan wel met een bestaande omroepvereniging. “Maandagmiddag werd mij door de VPRO een vraag in die richting gesteld, maar ik heb gewoon geantwoord dat die omroep wel de laatste zou zijn om mee samen te werken. We willen gewoon vrij zijn”.
Eretekens
Kennelijk speelde in de discussie rond de politionele acties eind jaren zestig ook de vraag hoe veteranen zich moesten opstellen en moesten omgaan met hun medailles. Terugsturen naar de koningin, zoals Beatle John Lennon deed? Integendeel: “De Hoogerheidense oud-strijders zijn volledig afgestapt van hun eerder gedane oproep de eretekens in te leveren. Waarom ineens die wijziging in hun standpunt?” vraagt de krant zich af? Velterop: “Wij zijn tot de conclusie gekomen, dat zoiets weinig zin heeft. Wanneer iedereen zijn medailles gaat inleveren, dan wordt het ministerie er alleen maar mee overspoeld en verder wordt er niets aan gedaan. Beter vinden we het om de onderscheidingen demonstratief wel te dragen.”
Op dat moment in het interview steekt comité-lid Van Zundert (stoottroepen) de duim achter de rever om zijn ereteken beter te laten zien. “Ze zijn persoonlijk toegekend. Oudstrijders die menen eveneens te moeten protesteren, kunnen zich beter bij ons aansluiten om te komen tot een omroepvereniging".
Dokter Cornelis Moerman met een van zijn postduiven
Kwakzalverij
Wie was onze beoogd NRT-voorzitter, de heer M. Velterop, behalve een gewezen ambtenaar die bezorgd was dat zijn oude ministerie van Defensie werd bedolven onder teruggestuurde eretekens? We hebben geen wetenschappelijk onderzoek gedaan, maar komen zijn naam wel in diezelfde periode tegen in het Maandblad tegen de kwakzalverij, in 1970.
“De heer M. Velterop uit Hoogerheide heeft zich inmiddels opgeworpen als pleitbezorger van de heer Moerman. Hij heeft zich ingespannen om het tot een nieuw onderzoek te doen komen. De Staatssecretaris heeft daartoe opdracht gegeven, nadat het Eerste Kamerlid voor de PSP, mr. J van Wijk, vragen had gesteld over de kwestie-Moerman.”
De Nederlandse huisarts Cornelis Moerman verzon het moermandieet: een behandelmethode die kanker zou kunnen bestrijden, bestaande uit een dieet en het toedienen van extra voedingsstoffen door middel van voedingssupplementen. Voor sommigen was Moerman een geniale weldoener, voor anderen was hij een ordinaire kwakzalver. In de jaren '50 wordt er al een klacht ingediend tegen dokter Moerman, die door de Vereniging tegen Kwakzalverij ‘de grootste kwakzalver van de 20e eeuw’ werd genoemd. Alweer een open zenuw in de Nederlandse samenleving waar we Velterop tegenkomen.
Postduiven
“De heer Velterop denkt zelfs aan het tot stand brengen van een ‘internationaal instituut voor de bestrijding van de kanker’, blijkbaar zonder er zich rekenschap van te geven, dat er al enorme bedragen aan research op dit terrein worden besteed”, schrijft het maandblad van de Vereniging tegen Kwakzalverij.
“Dat instituut zou dan moeten komen op het landgoed van de heer Moerman, waar hij experimenteert met speciale granen en andere gewassen en waar hij proeven neemt op zijn duiven. De zo gevonden medicamenten dient Moerman toe aan de patiënten met kanker. Dat hij met duiven experimenteert vloeit voort uit de ontdekking van Moerman, dat gezonde postduiven totaal ongevoelig bleken voor inspuitingen met kankercellen”.
TROS-voorzitter Joop Landré
Bestuurscrisis
We komen de NRT omroep-in-spe, die dan nog geen uur heeft uitgezonden, opnieuw tegen in de regionale dagbladen van februari 1971. Onder een kort bericht dat de legendarische popgroep Grateful Dead komt optreden in notabene Goes lezen we: “Heilig vuur is hoopje as geworden - NRT zet bestuursleden aan de kant en wil alternatieve omroep worden”. Het is zaterdagmiddag in hotel de Draak in Bergen op Zoom als de bom barst.
Op de algemene vergadering van de stichting Nederlandse Radio en Televisie worden vier bestuursleden afgezet vanwege ‘ondeskundig bestuur’ in de afgelopen twee jaar. Het nieuwe bestuur bestaat uit de oprichters van de NRT: M. Velterop, A. Forman, P. van Zundert en J. Ots. De pijlen richten zich vooral op het nu afgezette bestuurslid J. Smits uit Waalwijk, die zich in het bestuur zou hebben gewurmd door te zeggen dat hij mede-oprichter was van omroep TROS en daar ook financiële steun zou kunnen krijgen. TROS-voorzitter Joop Landré ontkende Smits te kennen.
Smits zou een aanhanger zijn geweest van de rechtschristelijke Christen-Democraten Unie (CDU, 1964-1982) en wilde hun denkbeelden etaleren via de NRT. Andere bestuursleden wilden niets weten van politieke inmenging en vroegen Smits ermee te stoppen. Die reageerde met het blokkeren van de bankrekening van de omroep en liet het secretariaat overschrijven naar zijn eigen adres. Bovendien zou Smits hebben gesproken met de hoofdredacteur van Televizier over een samengaan van omroep AVRO met de NRT. Maar ook de hoofdredacteur van Televizier verklaarde van niets te weten. Eén van de sprekers op de vergadering verklaarde dat Smits er tot nu toe alleen voor heeft gezorgd “dat de NRT niet van de grond is gekomen. De doelstellingen van de NRT zijn getorpedeerd (spreker was lid van de ‘afdeling zeevarenden’, red.) door een halfwasmannetje, dat geen verstand heeft van organisatie”.
Michaëllegioen
Ook Velterop reageerde: “Smits heeft van mijn toenmalige labiele toestand gebruik gemaakt”, een opmerking die natuurlijk meer vragen oproept dan ons antwoorden geeft. De voorzitter van de afdeling Noord-Brabant vond dat van “het heilig vuur van destijds (naar aanleiding van de uitzendingen van de VARA over de politiële acties in Nederlands-Indië) maar een hoopje as was overgebleven. ‘Er wordt alleen maar afgegeven op het verleden, maar er wordt niet gesproken over wat we nu gaan doen. We hangen in feite alleen maar de vuile was buiten en we laten goed zien dat we in twee jaar onze richting en ons gezicht zijn kwijtgeraakt.”
Velterop antwoordde hierop dat de NRT “een alternatieve omroep gaat worden, die de zwijgende meerderheid aan het woord wil laten. ‘Want die zwijgende meerderheid weet de weg niet meer, noch in de politiek noch in het radio- en t.v.-bestel. Het nieuwe bestuur gaat daaraan meteen werken. We hopen op steun, die we in ieder geval van het Michaëllegioen al hebben.’ Alle aanwezige afdelingen zegden ook steun toe”.
Met deze misschien terloopse opmerking van Velterop, geciteerd in de kranten van 8 februari 1971, zijn we wellicht ineens bij de kern. Want de Christen-Democraten Unie van Smits was al rechts-conservatief en tegen toenemend staatsingrijpen, maar dat Michaël legioen kon er ook wat van. Deze in 1968 gevormde groep zeer behoudende katholieken was de wegbereider voor de benoeming van conservatieve bisschoppen als Simonis en Gijssen. Je zou bijna denken dat toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Joseph Luns wel iets zou hebben gevoeld voor die NRT. Maar het blijkt de absolute tegenpool te zijn geweest van die andere merkwaardige omroep Llink, van Aad van den Heuvel, die als oud-KRO-presentator toch een beduidend progressiever katholiek wereldbeeld wilde uitdragen.
Weet u meer over Velterop en zijn NRT? Laat het ons weten!
foto geheel boven: Aankomst nieuwe lichting Nederlandse militairen in 1949
[door Piano Piano! / hans thijs (https://www.flickr.com/people/hansthijs/) -
https://www.flickr.com/photos/hansthijs/2215629775/, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=14811896]
