tekst: Paul de Haan
Dit is deel 3 van een serie waarin Paul de Haan zijn radio-ervaringen in de zestiger jaren met u deelt. We zijn gestopt bij het jaar 1964 en pakken de draad weer op bij 1965.
Begin 1965 voegde ik ook het de hemel in geprezen Radio London toe aan mijn lijstje van stations waarnaar geluisterd diende te worden, enigszins met tegenzin. Radio London, Big L vanaf de voormalige mijnenveger Galaxy had ondanks een investering van 500000 Dollar een probleem. De golflengte die men aankondigde was 266 meter middengolf. Niet geheel juist overigens. Wat was het geval? December 1964 ging het station van start op 1133 khz zegge 264 meter middengolf. In 1965 deed men een poging om aan de sterke zender van Radio Zagreb te ontkomen door off channel te gaan uitzenden op 1137 khz, zegge 263.6 meter.
Echter op 1142 khz met 5000 watt vanuit Noord Duitsland was al vele jaren AFN Bremerhaven in de lucht, een station waar ik graag naar luisterde. De afstand tussen beide stations in khz liep terug van 9 khz naar 5 khz. Het gevolg was dat vanaf dat moment het signaal van London vergezeld ging van een fluittoon die na een uur luisteren zeer hinderlijk werd. Eigenlijk niet om aan te horen. AFN Bremerhaven bleef overdag gelukkig luid en duidelijk te ontvangen tot op 31 maart 1993 het station definitief uit de lucht ging. In de avonduren was de ontvangst van zowel Big L als AFN Bremerhaven ten onder gegaan aan het kilowatten geweld vanachter het ijzeren gordijn. Gelukkig was er dan wel AFN Frankfurt en Munich op storingloze frequenties en de megafading van Lux op 208. Radio luisteren in die jaren was een avontuur.
In het najaar van 1965 was er goed nieuws voor de liefhebbers van easy listening/ beautiful music. Vanaf de Red Sands fort, 4 mijl uit de kust van Whitstable en goed zichtbaar vanaf het strand en nu zelfs via een webcam, begon een nieuw nimmer geëvenaard radiostation te weten Radio 390. Een forse zendmast, nieuwe studioapparatuur en een 10 kW middengolfzender maakten van 390 een groot succes mede gezien het feit dat het doelpubliek de meer volwassen luisteraar was die geen boodschap aan de hits had maar de voorkeur gaf aan rustige luistermuziek. Ik was vanaf dag 1 een trouwe luisteraar. De ontvangst op 390 meter middengolf was prima, het was ook in die tijd een vrijwel schone golflengte.
1966 diende zich aan en vanuit het Hooghe Noorden kwam het exotische geluid van Radio Scotland, de doedelzakkensound letterlijk en figuurlijk, op 242 meter middengolf vanaf een voormalig Iers lichtschip the Comet, dat voor anker lag ter hoogte van Dunbar aan de Schotse oostkust. De ontvangst in Groningen was overdag zeer goed. Het format was top 40 maar het station had een geheel eigen sound, the Northern Sound, moeilijk in woorden te vatten maar de station ID op het hele en halve uur liet niets te raden over, op het geluid van doedelzakken werd aangegeven dat je naar Radio Scotland op 242 luisterde, de stemming was gezet.
Radio Scotland toen en Radio in north east Scotland nu. Eigengereid, uitgesproken maar vooral down to earth zijn eigenschappen die zowel van toepassing zijn op Schotten als op Groningers, Friezen en ja ook op Zeeuwen. Schotten, net als Groningers, draaien elk dubbeltje om voordat er wordt uitgegeven. Toch overtreffen Groningers de gierigheid van Schotten.
Als Schotten aan de wandel zijn kijken ze naar beneden, richting tegels van het voetpad, niet dat ze verlegen zijn, welnee, er zou een muntstuk kunnen liggen, verloren door een passant. Groningers gaan nog nauwkeuriger te werk, zij kijken ook naar de grond, wederom niet uit verlegenheid. Groningers laten het niet bij kijken naar de stoeptegels, nee, ad random tillen ze een tegel op, er zou een dubbeltje onder kunnen liggen.
Toen op oudejaarsavond 1965 om 23.55 uur op 242 m. middengolf de eerste doedelzakklanken klonken was ik verkocht. Radio Scotland vanaf het lichtschip the Comet bracht een geheel eigen opvatting over het fenomeen zeezender ten gehore. Vanaf dag 1 weerklonk dat Schotse geluid, the Northern Sound. The Comet lag voor anker 4 mijl uit de kust van Dunbar aan de Schotse oostkust.
In Zuid Engeland intussen deed Caroline haar best Big Town Radio te zijn met het WMCA good guy New York format wat maar niet lukte. Nee, dan ging het Big LiL Radio London beter af. Na een jaar oefenen en tapes doorluisteren van KLIF Dallas Texas hadden ze eindelijk dat soundje te pakken en the PAMS jingles deden de rest. Goed beschouwd had Radio City vanaf the Shivering Sands meer eigen geluid dan twee genoemde. Scotland had vanaf het prille begin een ander idee over top 40 radio. Door moest klinken vooral Bonnie Scotland, music and clutter for the Scottish lads en lasses.
Natuurlijk moesten er producten verkocht worden maar in 75 % van de gevallen werd de boodschap verteld aan de luisteraar op een manier of het door iemand gedaan werd die naast je op de bank zat en in gesprek met je was. Het moest vooral duidelijk zijn dat de boodschap tijd vroeg om binnen te komen, wis en zeker kwam het niet vanaf een cart, sterker nog, cart machines hadden ze niet aan boord van the Comet, wel een plateau met daarin drie reel to reel recorders die om een superklein mixertje waren gebouwd alsmede twee draaitafels die hangend gemonteerd waren in een frame. Die draaitafels konden meeswingen op de golven van de Noordzee, daar net even buiten Dunbar waar het altijd woei, wat heet, stormde. Radio Scotland moest vooral Schots klinken.
Jack McLaughlin
De eerste lichting deejays was korte tijd oververtegenwoordigd door zeg maar ‘hoofdstedelijke grootheden’ uit Engeland. Vrij snel ruimden ze het veld en maakten plaats voor the locals die de taal van de Schotse luisteraars spraken, letterlijk maar vooral invoelend. Letterlijk kwam die taal goed tot uiting in het door Jack Mc Laughlin gepresenteerde programma ‘Ceilidh’, elke dag een half uur rond 1800 vol met violen en doedelzakken. Een céilidh, céilí (beide Iers, meervoud céilithe) of cèilidh (Schots-Gaelisch), uitspraak kjelji, is van oorsprong een sociale bijeenkomst of feest in Ierland. Volgens de moderne betekenis is het een viering met traditionele Goidelische dans en muziek. Tegenwoordig zijn céilithe aan te treffen in de gehele Ierse en Schotse diaspora.
Céilithe waren voorlopers van de moderne uitgaansgelegenheden. Op deze bijeenkomsten zorgden muziek, dans en poëzie voor amusement. Céilidh, betekent letterlijk ‘bezoek'. Rondtrekkende muzikanten waren altijd welkom.
Jack schreef ook een boek over zijn loopbaan aan boord van de Comet van Radio Scotland en vervolgde met een boek over zijn verblijf bij Britain Radio en Radio 390 down south in Engeland. Toch zou hij kort voor de onvermijdelijke sluiting van 242 Scotland op 14-8-67 terugkeren naar de Comet. Ik luisterde veelvuldig naar het station, de ontvangst van de 10 kW middengolfzender was met name overdag in Groningen prima.
Om de ontvangst in Glasgow te verbeteren werd de Comet tijdelijk verankerd 4 mijl uit de kust van Troon, aan de Westkust. Echter het bleek dat men vanuit nationale wateren uitzond en de Comet werd verder de Ierse zee in versleept om in het voorjaar van 1967 terug te keren naar de oorspronkelijke ankerplaats 4 mijl uit de kust van Dunbar. De sound van Radio Scotland was omgeven door alles wat maar Schots riekt zonder dat goed uit te kunnen leggen. Komt goed tot uiting in een uur durend programma gepresenteerd door Tony Allen die op 16-jarige leeftijd de laatste maanden van Radio Scotland als presentator meemaakte en toen al bewees een natuurtalent te zijn als radiopersoonlijkheid.
Het studiogebouw van NECR: “The very nice shed”
Altijd op zoek naar bijzondere radiostations stuitte ik op mijn WIFI radio op NECR, North East Commercial Radio Scotland met als verzorgingsgebied een landelijk gebied ruim rondom Aberdeen. Men zendt uit via een aantal FM frequenties en het bijzondere aan dit station is dat al luisterend die geur van Radio Scotland uit de 60s terugkomt nu in 2018 bij een klein lokaal commercieel radiostation in Noord Scotland. Klein, jazeker. Voor zover ik kan achterhalen werken er 7 mensen bij NECR, 4 ervan doen presentatie, de overige 3 doen Sales IT en administratie, hoe compact en overzichtelijk wil je het hebben. Het station is on air sinds 1993 en heeft onlangs verlenging van de vergunning binnengesleept.
Onafhankelijk, niet onderdeel van! Dan win je al gauw mijn sympathie en luister met regelmaat naar de geheel eigen invulling van een format, nou ja format , het riekt naar free form. Kenmerk zijn een grote stroom aan oldies uit de sectie ‘better end of popmusic 60s 70 and 80s’. Er is een daytime presenter die echt de gehele dag de zaak gaande houdt. Deejay uithangen doet de man niet, wat een verademing. Hij breit gewoon de hele dag aan elkaar zonder de gebraden Haan uit te hangen, vele vele commercials worden live on air voorgelezen of staan in een bestandje en worden als het ware ‘verteld’. Het grootste deel van de commercials zijn ‘Mom and Pop’ commercials, slager om de hoek, bandenman verder in de straat, dat karakter heeft het.
NECR doet niet aan shows, om 0800 klinkt zoals het om 1800 ook nog klinkt met nog steeds dezelfde stem van 0800 uur, zo zou ik ook een stationnetje willen runnen, ontdaan van alle franje en grootspraak en zeker geen ‘lijstjes en hit- en tipparades’ van lang vervlogen tijden. Geen spoor van eindeloos door en door geproduceerde jingles en geen sidekicks. Als die zouden solliciteren daar in Aberdeen, stad van vis en trawlers, dan vlogen ze met een ferme sidekick de deur uit. Op het hele uur een regionieuwsbericht en om 1900 jawel jawel een uur genaamd Ceilidh, met dezelfde doedelzakken en violen als Radio Scotland in 1966-1967, hopelijk wel met een gewassen kilt. Daarna 3 uur lang Ierse Country and Western music. Er kruipt hier een stukje Ierland in.
Radiogolven zijn niet aan grenzen gebonden, met gemak verplaatsen ze zich over de Noordzee en Ierse Zee, middengolfsignalen overbruggen grotere afstanden over water dan over land, met name zandgrond vormt een hindernis voor AM golven. De radiosituatie in Ierland in de 60’er en 70’er jaren was saai, in de loop van de 70’er jaren kwam daar verandering in door een aantal middengolfpiraten dat low budget hoofdzakelijk in het weekend met muziekprogramma’s in de lucht kwam. Een enkele keer werd zo’n station opgerold en de zender in beslag genomen, de boete 25 Ierse Ponden. Belangrijker voor die Ierse piratenscene was het feit dat er een gaatje in de wetgeving zat m.b.t. de status van de middengolfzender. Als je op een ‘bepaalde’ manier naar zo’n zender keek zou het ook om een gewone versterker kunnen gaan i.p.v. zender, hierdoor vond verder geen vervolging plaats. Dat betekende dat piraten vrijwel ongrijpbaar werden en begin 1980 drie in Britse radiokringen belangrijke namen de krachten bundelden.
Philip Solomon
Robbie Dale, in ‘66-‘67-68 een populaire Caroline deejay. Spangles Muldoon (Chris Cary) ‘67-‘68 Caroline deejay. Philip Solomon tussen ‘66 en ‘68 de grootste aandeelhouder en feitelijk eigenaar van Radio Caroline. Deze drie heren investeerden in een 10 kW middengolfzender en professionele studioapparatuur en brachten Sunshine Radio in Dublin in de lucht op 9 september 1980, een giga succes werd Sunshine. Korte tijd later trokken Cary en Solomon zich terug, Dale hield Sunshine in de lucht tot 31 december 1988 toen nieuwe wetgeving het bestaan in Ierland van deze superpirates onmogelijk maakte.
Cary begon in 1981 in Dublin met Radio Nova, 50 kW op middengolf, tevens op FM en korte tijd daarnaast ook op langegolf. Radio Nova werd in Dublin en feitelijk geheel Ierland een zeer succesvol radiostation, veel luisteraars en inkomsten. In maart 1980 zonk de Mi Amigo van Caroline, kwam dat even goed uit voor de Ierse Superpirates, vele ex Caroline deejays vertrokken naar Ierland tussen 1980 t/m 1983. Zeezender legend Andy Archer was er één van, binnengehaald door Cary paste hij goed in het clutterfree format van Nova, veel muziek - niet neuzelen. Archer is een vakman die na vele Caroline jaren loopbaan maakte bij locale commerciële radio in the UK, the BBC en de Ierse Superpirates. Tussen januari 1982 en februari 1983 werkte hij voor Nova.
Chris Cary
Hedentendage 2018 is er volop locale commerciële radio in Ierland en Scotland. In Dublin Ierland kan weer geluisterd worden naar Sunshine Radio en Radio Nova, beide stations hebben echter niets meer van doen met de Superpirates uit de 80’er jaren. Schotland, onderdeel van the UK, heeft zijn Schotse versies van Nationale commerciële radiostations die van het Noorden in Schotland tot het zuiden van Engeland te beluisteren zijn, met uitzondering van reclameblokken en enkele uren op zondagochtend en wie er oor voor heeft hoort dat de Schotse versie van bijvoorbeeld Smooth Radio wezenlijk anders klinkt dan Smooth in London. In ieder geval luisterde ik graag naar the Big S in 1966 en 1967.
Wordt vervolgd.
