tekst: Hans Knot
In deze zomermaanden wil ik, in een aantal afleveringen, onder meer terugblikken naar hoe met luistercijfers kon worden getoverd.
De jaren tussen 1964 en 1989 vormen in de Nederlandse radiogeschiedenis de periode van de commerciële zeezenders. Commercieel betekent dat het benodigde geld werd binnengehaald met het uitzenden van commercials en dus moesten er ook adverteerders worden gevonden, die bereid waren dat geld neer te leggen. Om die reden werd de buitenwereld regelmatig verrast met folders en persberichten, die verspreid werden vanuit de directieburelen van de verschillende zeezenders die actief waren vanaf internationale wateren. Natuurlijk vormden goede luistercijfers een prima lokmiddel om adverteerders te trekken. Veel was er over de aantallen luisteraars echter niet bekend, en daar werd dan ook handig gebruik, of beter gezegd misbruik van gemaakt.
Een goed voorbeeld zijn de florissante cijfers over het publieksbereik waarmee de Britse pers in de jaren zestig met regelmaat werd bestookt. Radio Caroline en Radio London liepen ver voorop, zo maakten beide stations wervend kenbaar, in de wedloop om de aandacht van de luisteraar. In Engeland zouden de stations miljoenen luisteraars tellen. Vaak ging het om luisteronderzoeken die, zogenaamd, waren gehouden door een grote adverteerder met daaraan vastgekoppeld de naam van een bekend marketingbureau.
Echte luisterrapporten werden echter vaak niet openbaar gemaakt. Of men volstond met slechts een deel van de cijfers vrij te geven. Ook werd er via omwegen voorgewend dat men een goed bereik had, en dit allemaal om potentiële adverteerders te kietelen om toch vooral voor het betreffende station te kiezen en daar dus het reclamegeld heen te laten stromen.
Een mooi voorbeeld van deze vorm van beïnvloeding bieden de werkzaamheden van de advertentieacquisiteurs van Radio Caroline in de beginjaren zeventig. Onder de naam "Radio 199" had de Caroline-organisatie het station, na een periode van bijna vijf jaren radiostilte, in december 1972 opnieuw opgestart. Het bleek een zeer moeilijke periode waarin een deel van de bemanning zelfs een keer beslag liet leggen op het zendschip, dit wegens het niet nakomen van de betalingsverplichtingen aan de bemanning.
In januari 1973 kwam het station regulier terug in de ether onder de naam Radio Caroline. Voor het voortbestaan van het radiostation had men geld en dus adverteerders nodig. Het ronselen van adverteerders deed men destijds deels door het midden- en kleinbedrijf telefonisch te benaderen met de vraag te adverteren op het radiostation. "Adverteer en binnen een uur bent u op de radio," zo luidde het parool. En inderdaad sleepte men vanaf het kantoor, toen net gevestigd aan de Van Hoogendorpstraat 16 in Den Haag, op die manier de nodige financiën binnen. Het is overigens de vraag of al dat geld ook daadwerkelijk werd besteed aan de exploitatie van het station of dat het uiteindelijk belandde in de zakken van enkele mensen binnen de organisatie.
Dennis King
Een van de personen die zich destijds op dat kantoor bezig hield met het winnen van adverteerders was Dennis King. Hij bouwde later een mooie radiocarrière op in Duitsland, maar werkte in de jaren zeventig wel heel slim aan de zijlijnen van het zakelijk handelen. Hij wist op het officiële briefpapier van Radio Caroline op 20 februari 1973, slechts na zes weken van uitzendingen, aan een toekomstige acquisiteur al hoge luistercijfers te melden.
Uit de betreffende brief citeren we onder meer het volgende gedeelte: "Radio Caroline zendt uit op een golflengte van 259 meter, wat overeenkomt met een frequentie van 1178 kHz. Radio Caroline is overdag een easy-listening-station vooral voor de huisvrouwen en schoolkinderen. Na 16:00 uur worden de programma's langzaam iets heftiger. Onze luisterdichtheid is in de provincies Noord-Holland, Zuid-Holland, westelijk Noord-Brabant, Utrecht en Groningen acht procent hoger dan die van Radio Noordzee; dit alles na een marktonderzoek dat in opdracht van een van onze cliënten is verricht.
Terugdenkend aan de uitzendingen van Radio Caroline, in die eerste zes weken van 1973 en het aanbod aan adverteerders, dat toen in de uitzendingen van het station voorbijkwam, kan ik me geen enkele adverteerder voor de geest halen die behoorde tot de categorie "kapitaalkrachtige ondernemingen," die in staat of bereid zou zijn geweest een duur luisteronderzoek te betalen. De verwijzing naar een kostbaar marktonderzoek was dus pure bluf van de kant van King, bedoeld om de adverteerders te beïnvloeden via een jonge acquisiteur die wel een centje extra wilde bijverdienen met het verkopen van reclame. Neem van mij aan dat voornoemd onderzoek nooit heeft plaats gehad. King's cijfers waren niet meer dan een portie gebakken lucht.
De reclameverkoper kreeg bovendien namens de Caroline-organisatie nog een premie voorgeschoteld door King van de afdeling "Programming and Organisation": "Hierbij de bevestiging die ik je reeds telefonisch beloofd had. Je kan voor ons, op basis van tien procent, freelance advertenties verkopen. Ik hoop dat je hiermee van dienst ben geweest en dat je op deze basis — tien procent van ieder contract dat door jou gesloten wordt — veel voor ons mag verkopen. Lekker gezond blijven en de groetjes." Was getekend Dennis King.
De bedragen die in die prille begindagen na de herstart in 1973 door de adverteerders dienden te worden neergelegd voor het adverteren op Radio Caroline zijn overigens niet echt hoog te noemen. Voor de somma van 35 gulden ging een advertentie voor 15 seconden de ether in, terwijl voor elke seconde extra fl 3,50 diende te worden bijbetaald. Men diende daarbij wel een minimaal aantal van dertig spots te bestellen, die zouden worden uitgezonden in een periode van een, twee, drie of vier weken. Voor het produceren van een reclamespot door een Caroline-medewerker werd anno 1973 minimaal 150,— gulden gevraagd, exclusief btw en dat dan compleet met ploppende microfoon en schurende tape tijdens de opname.
In de volgende aflevering vertel ik onder meer over de meer betrouwbare luisteronderzoeken en drie zeezenders in 1985.
