tekst: Hans Knot foto: Radio Kootwijk - door Hans Knot
Het is weer tijd om een terugblik in de radiogeschiedenis te nemen en dit keer neem ik je mee naar het jaar 1978. Het was het jaar dat in Noordwijkerhout in juli de grote zeezenderbijeenkomst ‘Zeezenders 20’ werd gehouden, waar 750 deelnemers 3 dagen lang van elkaar en elkaars herinneringen genoten. Ze waren afkomstig uit diverse West- en Noord-Europese landen. Maar er gebeurde dat jaar veel meer.
Allereerst aandacht voor de korte golf marathon die op 2 juli van dat jaar werd georganiseerd door het programmateam van ‘Happy Station’ van Radio Nederland Wereldomroep. Dit ter gelegenheid van de ingebruikname van een satelliet voor de rechtstreekse uitzendingen naar het grondstation van Radio Nederland op het eiland Madagaskar.
Tom Meijer tijdens de call-in
Vanaf die datum was het niet meer nodig om de programma's, bestemd voor Afrika en Azië, op de band op te nemen, en dan via de normale PTT post naar Madagaskar te versturen. Op 2 juli 1978 was het presentator Tom Meijer die alle vijftien uitzendingen in het Engels en Spaans die dag rechtstreeks vanuit de studio in Hilversum presenteerde. In verband met de tijdsverschillen tussen de diverse werelddelen begon deze marathon die zondag om 9.30 uur met uitzendingen gericht op Nieuw Zeeland, Australië en de Pacific. Op maandagmorgen 3 juli 1978, om 7.30 uur, eindigde de marathon met de uitzendingen voor luisteraars in Noord-Amerika.
Daarbij werden Noord- én Zuid Amerika bediend via het tussenstation op Bonaire, dankzij een nieuwe kabelverbinding onder zee, gelegd tussen Spanje en Venezuela. Door deze nieuwe kabelverbinding was het vervolgens mogelijk Noord- en Zuid Amerika ook snel te bereiken met uitzendingen. Bijna 40 jaar verder zijn de technische ontwikkelingen natuurlijk met reuzenstappen vooruit gegaan, dat is wel duidelijk.
De samenwerking op grote schaal tussen de diverse Europese landen kwam ook stappen vooruit in 1978 doordat er met succes een nauwe samenwerking werd voorbereid om tijdens de periode voor en op de dag van de allereerste Europese verkiezingen de luisteraars en kijkers breed te kunnen informeren. De Europese Radio Unie had een actieplan klaarliggen voor het verslaan van de eerste rechtstreekse verkiezingen voor het Europese Parlement, die van 7 t/m 10 juni 1979 zouden worden gehouden. De centrale studio werd in Brussel gepland, waar ook de centrale computer kwam te staan. Het doel was deze te gebruiken voor een stroom aan informatie die uit 9 landen zou binnenkomen.
De EBU wenste op iedere eventualiteit voorbereid te zijn. In het plan, dat in juli 1978 werd geopenbaard, maakte men bekend dat er aandacht zou worden besteed aan de voorbereidende verkiezingscampagne, de twee maanden durende campagne zelf en de verkiezingsdag(en) met het vrijgeven van de diverse resultaten. Om de nationale radio- en televisiestations zo goed mogelijk te kunnen informeren kregen deze van de EBU verkiezingsgidsen uitgereikt.
Normaal voor die tijd was dat vanuit de deelnemende landen medewerkers van de stations via de EBU driemaal daags met elkaar in contact waren voor het uitwisselen van programma's. Men ging er bij de Europese Radio Unie vanuit dat er van de Europese verkiezingen het meeste effect van de propaganda zou uitgaan wanneer ze in alle landen op één dag zouden worden gehouden en niet zouden worden gespreid van donderdag tot zondag. Hetzelfde had betrekking op het tellen van de stemmen. Alleen dan was één goed gezamenlijk programma mogelijk.
Vreemde dingen gebeuren er altijd in radio- en televisieland, zo ook op 22 juni 1978. In de nacht werd op de Lage Naarderweg een 28-jarige inwoner van Bussum aangehouden omdat de man er naakt rondliep. Hij vertelde dat hij zich van zijn kleding had ontdaan omdat hij bij de NOS ging solliciteren als nieuwslezer. Voor de agenten, die hem staande hielden, was deze verklaring niet echt overtuigend en werd hij vervolgens meegenomen naar het bureau. Bij de NOS kwam hij die nacht niet aan, wel zorgde de politie vervolgens voor een goede dienstverlening door kleren van de man van zijn huis te halen, zodat hij vervolgens gekleed heen kon gaan.
Sluitingsceremonie Olympische Zomerspelen -
door RIA Novosti archive, image #104485 / Vladimir Vyatkin / CC-BY-SA 3.0, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=16486203
Soms lijkt de tijd nog dichterbij dan het in werkelijkheid is. Maar liefst 37 jaren is het deze zomer geleden dat de Olympische Spelen werden gehouden in Moskou, waaraan een aantal landen weigerden mee te doen. Door een door de VS geleide boycot deden aan deze Zomerspelen, de eerste die werden gehouden in een communistisch land, slechts 81 landen mee. Nederland was wel vertegenwoordigd want, zo werd al vroegtijdig via de radio bekend gemaakt, een boycot zou helemaal niets uitmaken. Daarvan had men al geleerd toen men de Olympische Spelen in 1956 in Australië boycotte. Tijdens de Zomerspelen in Moskou werd tijdens de openingsceremonie door de Nederlandse afvaardiging geen Nederlandse maar Olympische vlag gedragen. Ik kan me trouwens niet herinneren of ik in dat jaar bewust geluisterd heb naar de programma’s over de Olympische Spelen in Moskou.
Wat voor velen een dieptepunt was in het jaar 1980 was het zinken, in de maand maart, van de MV Mi Amigo, het zendschip van Radio Caroline waarop vele talenten hun eerste sprongen in de ether hebben gemaakt. Het werd die maand voor velen stil op de middengolf en uit protest werd er zelfs door een enkeling helemaal geen radio meer beluisterd.
Wie herinnert zich nog de diverse capriolen van de landpiraat WMR tegen het einde van de jaren zeventig? Op 24 februari 1980 was de voormalige landpiraat World Music terug in de lucht en wel via legale basis via de zender van Radio Andorra op de 6215 kHz. De uitzendingen van het programma waren iedere zondagavond van 22 tot 23 uur GMT te beluisteren met deejays Paul Dane en Lee Alvin. World Music Radio werkte in dit programma samen met de organisatie achter het World Radio and TV Handboek, die ook een eigen rubriek met actualiteiten rondom diverse stations in het programma had. WMR nam destijds de uitzenduren van Radio Scandinavia over, die de uitzendingen via Radio Andorra tijdelijk had stopgezet wegens te slechte ontvangst in Zweden.
1980 was de tijd dat er nog bij lange na niet regionale radio was, laat staan dat er heel veel zendtijd was. Ik vraag me af of (oud-)medewerkers van Radio Noord nog weten dat men eind maart 1980 2½ uur extra zendtijd had gekregen. Dit in verband met het toch in standhouden van het allerlaatste ouderwetse restaurant Frigge in de Herenstraat in Groningen. Uitgebreid werd over het ouderwetse uitgaanscentrum van Groningen gepraat, wat muzikaal werd omlijst door het zigeunerorkest Tata Mirando. Frigge bestaat inmiddels al jaren niet meer.
Nieuwslezers van de World Service
Financieel ging het in vele landen ook zeer slecht. Dit betekende dat her en der diende te worden bezuinigd en de Britse regering had een speciale commissie ingesteld die zich niet alleen diende bezig te houden met aanbevelingen op het punt van inkrimping van het aantal ambassades en consulaten, maar zich ook diende te buigen over de toekomst van de BBC World Service. Deze organisatie was destijds hard aan kapitaalinvestering toe. Het zenderpark was voor het grootste deel sterk verouderd, studio's eveneens. Geld voor verbeteringen, zo dacht de commissie, kon worden gevonden door inkrimping van het aantal uren in de Engelse taal en door het laten vervallen van de uitzendingen in talen van ‘bevriende volkeren’. Dat was echter tegen de zin van de programmamakers, die hun werk ondergeschikt zagen gemaakt aan overwegingen van buitenlandse politieke aard. De BBC vroeg het publiek om te reageren wat zij van de aanbevelingen van deze zogenaamde ‘Think Tank’ vonden. De respons was overweldigend, zeker als je in aanmerking neemt, dat het vermoedelijk zeer omvangrijke publiek achter het toenmalige IJzeren Gordijn en in China niet naar London mochten schrijven. Het rapport van de commissie verdween echter onder tafel, nadat de BBC een bedrag van 24 miljoen Pond kreeg toegewezen voor technische investeringen.
Het zou niet bij de laatste rapportering blijven en de daarop volgende decennia werd er nog bij herhaling in budgetten geschrapt. In Amerika werd intens geluisterd naar de World Service en opmerkelijk was een schrijven van een luisteraar uit de VS die op een dag via de Engelstalige service werd voorgelezen. De BBC had, bij afwezigheid van een Britse correspondent, op een bepaald moment gebruik gemaakt van een Amerikaanse journalist voor een reportage uit een Afrikaans land. De luisteraar waarschuwde in zijn brief dat er nooit meer door de BBC gebruik mocht worden gemaakt van een Amerikaanse journalist om de eenvoudige reden dat dezen allemaal onbetrouwbaar zouden zijn.
In maart 1980 was het niet alleen de boven het water uitstekende zendmast van de gezonken Mi Amigo die op foto´s in kranten verscheen, maar er werd ook bericht over het neerhalen van de laatste grote zendmast die nog op Radio Kootwijk, het voormalige zenderpark, in de directe omgeving van Apeldoorn stond. De 212 meter hoge mast werd op 22 maart 1980 opgeblazen.
De stalen constructie was het laatste restant van het in 1923 geopende zendstation dat de verbinding onderhield met Bandoeng in het toenmalige Nederlands-Indië. De zes masten van het oorspronkelijke zenderpark werden in 1945 door de Duitse bezetter opgeblazen. Na de oorlog werden uit de restanten twee nieuwe masten gebouwd. In 1966, toen Radio Kootwijk inmiddels geen dienst meer deed als gevolg van de ingebruikneming van trans-Atlantische kabels en communicatiesatellieten, werd de eerste mast onderuit gehaald. De Lange Gerrit werd neergehaald, omdat de onderhoudskosten te hoog werden voor de PTT, destijds verantwoordelijk voor het onderhoud van Radio Kootwijk. Ik kan u aanraden een dagtripje te maken naar Radio Kootwijk waar nog genoeg aan historie is te zien.
