tekst: André van Os
Er is in de afgelopen halve eeuw wat af geruzied tussen de Nederlandse omroepen en het centrale orgaan van de omroep, dat achtereenvolgens NRU, NTS, NOS en NPO heette. En dat gaat door tot op de dag van vandaag. Altijd ging het om macht, programmering en programma’s. Zo ook begin 1969, toen het centrale orgaan de NTS was.
Eind januari maakte NTS-programmacommissaris Jan Castelijns bekend dat hij aftrad, enkele maanden voor de NTS werd omgevormd tot NOS en hij toch het veld zou moeten ruimen. Castelijns liet de omroeporganisaties en de raad van beheer van de NTS weten “dat hij met ingang van heden aftreedt op grond van het feit, dat hij naar zijn gevoel, van de omroeporganisaties uit niet dat vertrouwen en die steun ondervindt, die hij meent bij de vervulling van zijn taak nodig te hebben.” Wat was er nu weer aan de hand?
Aanleiding was een felle aanval van enkele bestuursleden van de omroepen op Castelijns, vanwege de inhoud van de toen zesmaal per week op televisie uitgezonden informatieve rubriek van de NTS genaamd ‘Scala’. In een vergadering van het programma-beleidscollege van de NTS (een soort ‘Poolse landdag’ waarin alle omroepvoorzitters zitting hadden) werd de aanval geopend door VARA-bestuurder J. W. Rengelink. en KRO-voorzitter mr. H. W. van Doorn (dat was opmerkelijk, omdat Castelijns ook nog adjunct-directeur van de KRO was).
Jan Castelijns
Het gewraakte programma Scala bracht achtergondinformatie en mocht dat niet doen, volgens de verbolgen omroepbestuurders. “Om maar te zwijgen over het feit, dat deze rubriek in de vooravond alle gras voor de voeten van de actualiteitenrubrieken van de omroepen, die pas na acht uur te zien zijn, wegmaait.” Zie hier de aloude strijd tussen de nieuwsprogramma’s van de afzonderlijke omroepen en de centrale nieuwsvoorziening, of dat nu in de vorm van het NTS-Journaal was of Scala. Een strijd die eigenlijk pas werd beslecht met de komst van het horizontale programma NOVA (later Nieuwsuur).
De regionale dagbladen beschreven het conflict gedetailleerd: “AI eerder was Scala een strijd- en bijna breekpunt geweest in de verhouding tussen de NTS en de omroepen. Eigenlijk begon het al op 1 oktober 1968, toen het nieuwe winterschema van de NTS inging. In Scala, dat vier maal per week vijftig minuten verscheen, zaten behalve allerhande oude en nieuwe rubrieken, ook aardig wat actualiteiten. Dat zinde de omroepen niet en men eiste dat Scala gehalveerd zou worden: van vier tot twee maal vijftig minuten per week. Castelijns wilde daar niet van horen en dreigde toen al zijn portefeuille beschikbaar te stellen. Een argument, waar de omroepen toen voor terugschrokken.”
“De omroepen gaven het niet op en bleven op inkrimping van Scala hameren. Dat lukte: Scala zou per 1 januari 1969 zesmaal 25 minuten per week op het scherm worden gebracht. De omroepen vonden echter, dat teveel rubrieken uit Scala werden gehaald (onder meer Openbaar Kunstbezit naar de zondagmiddag), andere rubrieken (Van Gewest tot Gewest) ingekort, zodat de dagelijkse 25 minuten van Scala weer gemakkelijk met actualiteiten konden worden gevuld. Enkele recente afleveringen van Scala hadden onder leiding van Harry Hagendoorn en Henk Teeuw veel meer dan de door de omroepen getolereerde 10 minuten over voor reportages, interviews en achtergrondinformaties.”
“Waar de omroepen in feite over gebeten waren is, dat Scala naar hun mening van een informatief service-magazine meer en meer naar een actualiteitenrubriek groeide en daardoor een ander karakter kreeg dan door de NTS-programmaraad was omschreven. De heer Castelijns stelde na deze verwijten de zaken scherp. Hij zei zich volkomen achter het tot nu toe gevoerde programmabeleid van de NTS te scharen. Het conflict spitste zich daardoor zo toe, dat de heer Castelijns aan het eind van vergadering van de raad van beheer van de NTS zijn functie beschikbaar stelde.”
Castelijns (toen 62) was in december 1967 tot programma-commissaris benoemd als opvolger van Rengelink, die naar de VARA terugkeerde en hem nu bekritiseerde over Scala. Castelijns was daarvoor hoofd van de KRO televisie en sinds maart 1963 adjunct-directeur van die omroep. Een terugkeer naar de KRO leek de krant niet waarschijnlijk: “De mogelijkheid bestaat, dal hij met vervroegd pensioen zal gaan.” Dat gebeurde nog niet: hij ging toch terug naar de KRO als adjunct-directeur, “een teleurstelling rijker en een illusie armer”. Tot aan zijn uiteindelijke pensionering in 1972 maakte hij programma’s. Een paar maanden voor zijn dood in 1977 kreeg hij bovendien een koninklijke onderscheiding “voor zijn vele verdiensten voor de Nederlandse televisie”. Het programma Scala, gepresenteerd door grootheden als Joop van Zijl, Henk Terlingen, Thoma Adelaar, Ageeth Scherphuis en Netty Rosenfeld zou het nog uithouden tot 1970.
Meer over Castelijns:
https://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn2/castelijns
