tekst: Hans Knot
Het volgende bericht dat ik in het archief terugvond deed me denken aan de tijd dat in de Tweede en Eerste Kamer van het Nederlands Parlement voornamelijk zwart geklede en vaak conservatieve leden zaten en waarbij de man/vrouw verhouding nog helemaal niet een bespreekbaar punt was. Wel waren er soms Kamerleden die met een dubbele pet in de volksvertegenwoordiging zaten, zoals bijvoorbeeld vanuit de omroepwereld.
Het laatste is trouwens niet van toepassing op de persoon in het berichtje want dat ging over een omroepmedewerker die op een andere manier grote bekendheid had gekregen. Op 6 juni 1968 kwam namelijk op 70-jarige leeftijd dr. E.D. Spelberg, die al enige tijd ziek was, te overlijden in het rusthuis van de Nederlandse Protestanten Stichting ‘Braamhage’, gevestigd in Soest. Hij was daar opgenomen om de laatste periode van zijn leven te worden ondersteund. De daarvoor laatste jaren, na zijn pensionering, woonde Evert Dirk Spelberg in het Gelderse Epe.
Spelberg, die zijn studie in eerste instantie volgde aan de landbouwhogeschool in Wageningen, stopte op een bepaald moment met deze studie. Hij was onder invloed gekomen van personen in de vrijzinnige christelijke jeugdbeweging, wat hem er toe bracht over te schakelen op de studie Theologie, dat hij studeerde aan de universiteiten van Utrecht en Leiden. Na zijn afstuderen werd hij eerst dominee in Egmond aan den Hoef en later in Nijmegen.
Programmering 1941 (klik om te vergroten)
Hij was ondertussen een van de oprichters van de toen nieuwe omroep VPRO en werd tot predikant-secretaris benoemd. De Vrijzinnig Protestantse Radio Omroep had ook een eigen weekblad, ‘Vrije Geluiden’, waarvan Spelberg de hoofdredacteur werd. Dit betekende tevens dat er wekelijks een stichtelijke rubriek voor de leden van de omroep van zijn pen in het blad verscheen.
Aan zijn in Utrecht behaalde titel van drs. was er nog geen volle tevredenheid en hij besloot door te gaan met de studie door zich in te zetten voor het schrijven van een proefschrift, waarop hij uiteindelijk in 1945 zou promoveren aan de Rijksuniversiteit te Groningen. Het werk kreeg de titel ‘Een radiogemeente’ mee.
Spelberg kwam in 1936 in vaste dienst van de VPRO, als predikant-secretaris, in feite directeur. Hij verzorgde vele uitzendingen, zoals morgen- en avondwijdingen en religieuze voordrachten. Zijn bekendste programma was de serie: ‘Gesprekken met luisteraars’.
De achterzijde van de eerste VPRO villa.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog gedroegen de meeste omroepbestuurders zich zeer meegaand ten opzichte van de bezetter. Zo niet Spelberg en zijn vrouw Laurina Stokmans, die ook een vaste medewerker van VPRO-programma's in de begintijd was. Nadat in 1941 de omroepverenigingen waren opgeheven en de Nederlandsche Omroep de uitzendingen overnam, werd in het VPRO-gebouw een crèche voor kinderen van NSB-omroepmedewerkers gevestigd. De Spelbergs mochten wel boven de oude studio blijven wonen en dachten: hier zal men wel geen onderduikers zoeken, en dus namen ze een Joods jongetje in huis. Het pand was gevestigd aan de statige 's-Gravelandseweg en het was de eerste villa die de VPRO aankocht.
Van 1945 tot 1947 was dr. Spelberg programmadirecteur van ‘Radio Nederland in de Overgangstijd’, waarna zijn herbenoeming volgde tot predikant-directeur van de VPRO-radio. In 1962 werd hij opgevolgd door ds. I. J. van Houte.
Een heel interessant artikel over zijn leven en werk is te vinden op: https://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn3/spelberg
En onder de volgende link een 30 minuten documentaire ‘Spelberg is de VPRO, de VPRO is Spelberg’.
https://www.vpro.nl/speel~WO_VPRO_3948245~vpro-5-juli-1963-spelberg-adieu~.html
De foto (bovenaan dit artikel) van de vlag drukte de leiding van de VPRO in 1941 af in ‘Vrije Geluiden’ ten teken van de onafhankelijkheid die de VPRO in oorlogstijd voorstond.
De programmering van de VPRO is afkomstig uit een ingebonden jaargang 1941 van ‘Vrije Geluiden’ in het bezit van het archief van Freewave Nostalgie.
