tekst: André van Os - foto: Kippa, ANP Historisch Archief
Stel: je verzint een televisieprogramma, uit te zenden aan de vooravond van de Tweede-Kamerverkiezingen, met lijsttrekkers van alle politieke partijen. De lijsttrekkers komen allemaal naar een theater in de hoofdstad om te debatteren en de kijkers mogen telefonisch vragen stellen. Het was een ideetje van Wibo van de Linde, chef van AVRO’s Televizier in 1971. De Kamerverkiezingen zouden de volgende dag, woensdag 28 april, plaatsvinden. Maar het plan viel in het water, de uitzending ging niet door en de verwarring was enorm.
Joop den Uyl, fractieleider van de PvdA, vatte zijn kritiek samen: “Er is in praktisch alle televisieuitzendingen die we de laatste jaren gehad hebben geen poging gedaan om werkelijke duidelijkheid te scheppen in de brij van politieke meningen. Het was geen propaganda voor de democratie en geen propaganda om naar de stembus te gaan.” Den Uyl stond in zijn kritiek op de AVRO niet alleen. Maar liefst zeven politieke partijen (PvdA, D’66, PPR, KVP, ARP, CHU en VVD) vonden de door Wibo bedachte opzet van het tv-programma verwerpelijk en “een groot politiek circus”.
Wibo van de Linde in 1969 (foto: Ruud Hoff, ANP Historisch Archief [15386524], ANP)
Kom daar vandaag de dag nog eens om, na even fel bekritiseerde lijsttrekkersdebatten als dat van RTL (Balkenende tegen interviewster: “Wat lacht u lief”) en het verstrekkende debat na de gemeenteraadsverkiezingen van 2002 met Pim Fortuyn, Ad Melkert en Hans Dijkstal. Daarover wellicht een andere keer meer; het waren in elk geval uitzendingen die wél doorgingen. Het debat van AVRO’s Televizier werd op het laatste moment vervangen door de Tom Jones Show…
Het was dinsdagavond in theater Bellevue in Amsterdam en de uitzending was al tot in de puntjes voorbereid. De enige afhaker was de SGP, om “principiële redenen”, waarschijnlijk vanwege het blote feit dat het hier om een televisieuitzending ging. Dan om drie uur ’s middags wordt er gebeld. Het is PvdA-voorlichter Ab Sligting, die zegt te spreken namens alle grote politieke partijen. Ze willen een andere opzet van het programma en Sligting somt op: er moeten drie blokken komen. Het eerste blok met partijen die nog niet in de Tweede Kamer zitten maar wel meedoen aan de verkiezingen, dan een blok met kleine partijen die al wel zetels hebben en een derde blok met de grote politieke partijen, waaronder men ook D’66 (toen nog met apostrophe) en de PPR schaart. En dit alles uiteraard zonder ‘interrupties’ van de kijkers.
Verkiezingsposter in Groningen 1971 (foto: RUG)
De AVRO beraadt zich en komt een uur later met een compromis op de proppen: ze stemmen in met de door de grote partijen gewenste drie blokken, maar houden vast aan de interrupties. Voor de partijen is dat niet genoeg en dan hakt de AVRO, vlak voor de uitzending, zelf de knoop door: “We willen deze uitzending niet gedicteerd zien door grote partijen. Het gaat niet door”. Wibo van de Linde maakt het besluit zelf, op camera, bekend. Lijsttrekkers Den Uyl (PvdA), Geertsema (VVD) en Van Mierlo (D’66) waren wel naar de studio gekomen in een poging de ruzie uit te praten met het hoofd van de AVRO televisie Henk van der Molen, Wibo van de Linde en Ferry Hoogendijk. Zij hielden de AVRO mannen voor dat het de politici niet duidelijk was gemaakt wat het “karakter van de uitzending” zou zijn.
In theater Bellevue ontstaat “groot tumult” als bekend wordt dat de uitzending niet doorgaat. De kleine partijen eisen dat er wel wordt uitgezonden en op dat moment wordt de Tom Jones Show ingestart. Politici en AVRO-mensen blijven door vergaderen om tot een ‘gezamenlijke verklaring’ te komen, maar zelfs dat lukt niet die avond. Ze gaan uiteen en beleggen allemaal een eigen persconferentie. AVRO’s Ferry Hoogendijk richt zijn pijlen vooral op de PvdA die “van meet af aan” de opzet zou hebben gehad om “de uitzending de grond in te boren”. De mooiste conclusie kwam van het excentrieke Kamerlid Boer Koekoek, die overal een complot in zag en ook nu woedend was: “Ze hebben mij in de Tweede Kamer al die jaren belazerd, dat is nu niet anders.”
En dat “grote politieke circus” rond lijsttrekkersdebatten zou jaren later doodgewoon zijn.
